MICKIEWICZANA W ZBIORACH POWIATOWEJ BIBLIOTEKI PUBLICZNEJ IM. ADAMA MICKIEWICZA W WILNIE: ANALIZA

Celem badania jest ustalenie, w jaki sposób ukształtowała się tzw. Mickiewiczana w zbiorach Powiatowej Biblioteki Publicznej im. Adama Mickiewicza w Wilnie, jakie wyjątkowe wydania są tu przechowywane.

Zadania badawcze:

1. poddanie analizie wydań, wchodzących do Mickiewiczany pod względem tematyki i języka,
2. ustalenie wyjątkowych wydań w Mickiewiczanie,
3. zarysowanie możliwości dalszego zastosowania Mickiewiczany.

Metody – zastosowano statystyczną analizę zbioru, penetrując jego dokumenty pod względem językowym, tematycznym oraz nośników przechowywanych zapisów. Badanie zbioru de visu pozwoliło na bezpośrednie obejrzenie wszystkich przechowywanych w zbiorach dokumentów, odszukanie osobliwych oznakowań w książkach – ekslibrisów, wpisów, ilustracji.

Adam Mickiewicz i jego twórczość

Adam Bernard Mickiewicz, podług Vytautas Kubiliusa, „dla Polaków […] – wieszcz niepodległości Polski i symbol polskości. Dla Litwinów – wychowanek własnej ziemi i własnej historii, który wypowiedział święte słowa: „Litwo, Ojczyzno moja…“. Dla Białorusinów – piewca okolicznych krajobrazów i zwyczajów Nowogródka i Lidy, czerpiący ze źródeł miejscowego folkloru“. Wszystkie te narody, kultury, języki łaczą się zarówno w twórczości A. Mickiewicza, jak też w jego biografii. Twórczość A. Mickiewicza odnosi się do romantycznego kierunku literackiego. Termin „romantyzm“ wiąże się z hiszpańskimi wyrazami romance i roman, w średniowieczu oznaczającymi pieśń liryczną, utwór o przygodach rycerzy. W XVIII w. te terminy zyskały nowe znaczenia, bardziej zbliżone do nowoczesnego użycia – „niezwykły, tajemniczy, fantastyczny“. Romantyzm w twórczości A. Mickiewicza to poddanie się sile wyobraźni, wysławianie idei przeszłości narodu, przeniesienie obrazów przyrody do twórczości. „Romantyk podobny jest do przyrody – taki sam bezgraniczny i tajemniczy“, twierdzi V. Kubilius. Ta myśl świetnie odzwierciedla zarówno twórczość A. Mickiewicza, jak też jego biografię.

Poeta urodził się 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu, oddalonym o 40 km od Nowogródka. Podług V. Kubiliausa, okolice Nowogródka – to stare, etnicznie litewskie ziemie, gdzie po litewsku mówiło się od XIII w. Mimo że język litewski został wyparty przez słowański, jednakże kultura litewska ujawnia się w pieśniach ludowych, tradycyjnych krzyżach przydrożnych, odrębnej mentalności ludzi tego kraju. Językiem ojczystym A. Mickiewicza był polski, chociaż w jego otoczeniu mówiono także po białorusku.  W dzieciństwie A. Mickiewicz słuchał białoruskich bajek i pieśni ludowych, słyszał też język litewski.

Matka Adama Mickiewicza – Barbara Majewska, córka ekonoma; ojciec – Mikołaj Mickiewicz – komornik miński, geometra i mierniczy, pracował w nowogródzkim sądzie jako adwokat, uczestniczył w powstaniu kościuszkowkim 1794 r., był żołnierzem.  Według V. Kubiliusa, ojciec dosłużył się rangi rotmistrza, należał do drobnej szlachty, uważał się za obywatela Wielkiego Księstwa Litewskiego. Mimo że po rozbiorach w 1795 r. Rzeczpospolita Obojga Narodów przestała istnieć, w parafii w Raduniu, z której pochodziła rodzina Mickiewiczów, nadal pozostawał ważny Statut Litewski, nadal zbierały się sejmiki szlacheckie i żywa była idea odrodzenia państwa. W ówczesnym Nowogródku zachowały się ruiny zamku, grodzisko i inne pomniki historii WKL, co miało wpływ na kształtowanie się odrębnej świadomości niż w carskiej Rosji. Te znaki dzieciństwa wyraźnie uwidaczniają się w twórczości Adama Mickiewicza.

W latach 1807-1815 A. Mickiewicz uczęszczał do szkoły powiatowej prowadzonej przez dominikanów w Nowogródku. Szkoła znajdowała się pod pieczą Uniwersytetu Wileńskiego, nauka opierała się na zasadach sformułowanych przez Komisję Edukacji Narodowej. Podług Cz. Miłosza, „Mickiewicz był średnim uczniem, jednakże brał aktywny udział w grach szkolnych, scenkach teatralnych i inscenizowanych procesach sądowych“. W 1815 r. Adam Mickiewicz ukończył szkołę, mając zaś 17 lat rozpoczął studia na Uniwersytecie Wileńskim, nazywanym w owym czasie Imperatorskim Uniwersytetem Wileńskim. Przez pierwszy rok studiował na Wydziale Fizyki i Matematyki, później przeniósł się do Seminarium Nauczycielskiego na Wydział Literatury i Sztuk Wyzwolonych, ponieważ tylko w tym seminarium specjaliści byli przygotowywani ze środków państwowych. Adam Mickiewicz studiował literaturę klasyczną, literaturę polską i rosyjską, historię, logikę, metafizykę, etykę, prawo, uczył się języka angielskiego, francuskiego, niemieckiego, łacińskiego, greckiego. Sam Mickiewicz mówił, że znał „osiem europejskich i kilka wschodnich języków“.

Początek XIX wieku był okresem, kiedy wielu jeszcze pamiętało Wielkie Księstwo Litewskie, był to jednak również czas coraz większego umacniania się rządów Rosji carskiej. Zaistniała sytuacja stałego konfliktu i sprzeczności – „hasła wolnościowe narodu i coroczne przemówienia rektora składane w hołdzie imperatorowi Rosji“. Mimo wszystko historia Wielkiego Księstwa Litewskiego i narodu litewskiego przetrwała w folklorze, stąd też A. Mickiewicz w czasach studiów wykazywał szczególnie zainteresowanie twórczością i kulturą ludową, lokalnym folklorem. Duży wpływ wywarły na przyszłego poetę wykłady Joachima Lelewela, w czasie których zalecano „szukać w historii przesłanek kształtujących charakter narodowy i zaistniały stan rzeczy“. Zainteresowanie historią swojego kraju wiązało się z innym, bardzo ważnym wydarzeniem w życiu A. Mickiewicza – 13 października 1817 r. A. Mickiewicz wraz z Józefem Jeżowskim, Onufrym Pietraszkiewiczem, Franciszkiem Malewskim założyli Towarzystwo Filomatów. A. Mickiewicz, mając w owym czasie 19 lat, przewodniczył filomackiemu oddziałowi literatury i etyki, napisał hymn filomatów – „Odę do młodości“. Podług Cz. Miłosza jest to „pieśń masońska, nawołująca, by „pchnąć świat“ na nowe drogi, złączyć się z siłami altruistycznej miłości, szturmować „pałace przyszłości“ i przygotować się do przyjęcia wolności“. Celem nadrzędnym filomatów było wypełnienie zobowiązań wobec ojczyzny – „ojczyzna była najwyższym imperatywem, górującym ponad bytem indywidualnym, domagającym się złożenia ofiary z życia“. Filomaci dążyli do „kształcenia się  […], podnoszenia poziomu oświaty całego kraju, gromadzenia wiedzy na temat uprawy roli, zwyczajów wiejskich, poznawania historii, rozpowszechniania poprzez tajne związki idei odrodzenia państwa“. Idee owych związków, odzwierciedlające romantyczny duch owych czasów, wywodziły się z idei odrodzeniowych XVIII w. – „ludzie z urodzenia są wolni i powinni być równi wobec prawa“. Podług Cz. Miłosza, „filomaci, jak sami siebie nazywali, otwarcie nie głosili żadnych celów politycznych. Często się gromadzili, aby czytać i omawiać własne wiersze oraz prace pisemne na różne tematy“. Podczas zebrań filomatów były wygłaszane referaty o narodach, stosunkach międzyludzkich, równości. „Marzyli o zreformowaniu życia wiejskiego, rozwoju przemysłu, rozpowszechnianiu i doskonaleniu oświaty“. Owo stowarzyszenie młodzieżowe rozpowszechniło się nawet w Krożach i Kiejdanach.

W 1818 r. ukazał się drukiem pierwszy wiersz A. Mickiewicza „Zima miejska“. W 1819 r. A. Mickiewicz ukończył uniwersytet i był skierowany do pracy nauczycielskiej w szkole powiatowej w Kownie.  Tutaj A. Mickiewicz wykładał literaturę powszechną, historię, poetykę, retorykę, gramatykę ogólną i ekonomię polityczną. Przy szkole działała biblioteka, gdzie A. Mickiewicz pełnił funkcje kierownika, kupował książki i uzupełniał zbiory biblioteczne. Mieszkał przy placu ratuszowym, obok kościoła jezuickiego.  Życie w Kownie wywarło wpływ na twórczość poety. Czytał Schillera, Byrona, Scotta, spacerował po ruinach kowieńskiego zamku. W 1820 r. zmarła matka A. Mickiewicza. W 1821 r. jego ukochana Maryla Wereszczakówna wyszła za mąż za hrabiego W. Puttkamera. W 1821-1822 r. A. Mickiewicz na krótko powrócił do Wilna. 14 września 1822 r. znów wyjechał do Kowna, pracował w szkole. W Kownie napisał zbiorek poezji „Ballady i romanse“, poemat „Grażyna“, II i IV część „Dziadów“, wydał drugi tom poezji.

Podczas pobytu w Kownie A. Mickiewicz nadal należał do Stowarzyszenia Filomatów. Jednakże z biegiem lat stowarzyszenie zmieniało swój charakter i w trzecim dziesięcioleciu XIX w. nie był to już związek, składający się jedynie z naiwnych młodzieńców dyskutujących o historii.  Stowarzyszenie zaczęło łączyć się z innymi, bardziej radykalnymi strukturami – karbonariuszami, Stowarzyszeniami Patriotów walczących o niepodległość, masonami. Car Aleksander I aktywnie zwalczał wszelkie podziemne stowarzyszenia, dlatego też za udział w działalności filomatów 23 października 1823 r. Adam Mickiewicz został aresztowany. Poeta został przewieziony do Wilna, osadzony w celi klasztornej bazylianów, przerobionej na więzienie. A. Mickiewicza, oskarżonego o jakobinizm, w byłym Pałacu Biskupów przesłuchiwał sam senator Nowosilcew.  Za wstawiennictwem profesora J. Lelewela 21 kwietnia 1824 r. A. Mickiewicz został zwolniony z więzienia pod zastaw. 22 października 1824 r. A. Mickiewicz po raz ostatni pomodlił się do Matki Boskiej Ostrobramskiej, a 25 października wyruszył z Kowna do Sankt Petersburga, ponieważ zakazano mu osiedlania się w guberniach zachodnich.

W Petersburgu Mickiewicz zapoznał się z dekabrystami. Filomaci utrzymywali kontakty z innymi, podobnymi organizacjami, dlatego też Mickiewicz został przyjęty jak „swój“. Podług Cz. Miłosza, A. Mickiewicz był postrzegany przez rosyjskich intelektualistów jako osobowość niezwykle pociągająca – „to był niemanieryczny, o wysokim poziomie intelektualnym, dobrze wykształcony człowiek, obdarzony umiejętnością improwizacji“. W zimie 1824-1825 r. Mickiewicz przeniósł się do Odessy – przez cały kraj przejechał na saniach pocztowych. Pracował w liceum. Odessa w owym czasie jawiła się jako „różnobarwny port, ośrodek handlu zbożem z wielonarodową kolonią, włoską operą, ucztami i spotkaniami towarzyskimi“. Odbył podróż na Krym. W Moskwie spotkał się z Aleksandrem Puszkinem. W 1826 r. wydał tomik poezji lirycznej „Sonety“, 22 sonety miłosne i 18 sonetów krymskich. W 1829 r. Mickiewiczowi udało się zdobyć paszpot podróżny. 29 maja 1829 r. wypłynął statkiem z Kronsztadu do Hamburga. W Berlinie uczęszczał na wykłady Hegla. Był na audiencji u Goethego w Pałacu Weimarskim. Później udał się przez Alpy do Rzymu.

W 1830 r. w Warszawie rozpoczęło się powstanie, które spowodowało działania wojenne, trwające do 1831 roku. Powstanie w latach 1830-1831 wywarło ogromny wpływ na Mickiewicza, wahał się przez jakiś czas, czy powrócić do ojczyzny i włączyć się do działań wojennych, czy starać się o pozyskanie u Francuzów wsparcia powstania, czy też po prostu czekać na jego rozwiązanie. Z Włoch Mickiewicz udał się do Francji, gdzie podług Cz. Miłosza „doznał silnego rozczarowania z powodu francuskich politykierów, udał się więc przez Niemcy do okupowanej przez Prusy części Polski przy granicy kontrolowanej przez wojsko rosyjskie“. Lecz wojna była już przegrana. Takim sposobem Mickiewicz okazał się w Dreznie, w którym w owym czasie przebywało bardzo dużo polskich uchodźców. Po powstaniu zarysowało się zjawisko zwane „Wielką Emigracją“ – wielu polskich intelektualistów, wojskowych, żołnierzy uciekało do Niemiec i Francji. Mickiewicz brał aktywny udział w działalności politycznej emigrantów.

W 1832 r. zamieszkał w Paryżu, gdzie wydał „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego“. W utworze dążył do uzsadnienia misji narodu polskiego jako mesjasza – wyzwoliciela całej ludzkości – „Polsce sądzone było odkupić swoją męka inne narody, misją zaś pielgrzymstwa polskiego – głoszenie narodom materialistycznego Zachodu nowego, duchowo odrodzonego świata“. W latach 1832-1834 A. Mickewicz wiele tworzył, redagował gazetę „Pielgrzym Polski“. W 1839 r. wyjechał do Szwajcarii. W akademii w Lozanie A. Mickiewicz wykładał język łaciński i literaturę, tutaj też napisał „Liryki lozańskie“ – „nieprzekładalne arcydzieła metafizycznej medytacji“. W 1840 r. minister oświaty Francji zaproponował mu kierownictwo katedrą literatury słowiańskiej w College de France, gdzie pracował do 1844 r. W tym samym czasie aktywnie uczestniczył w działalności sekty religijnej Andrzeja Towiańskiego. Ponieważ idee religijne Mickiewicz zaczął rozpowszechniać także na uniwersytecie, został zwolniony ze stanowiska wykładowcy. Po napisaniu „Pana Tadeusza“, jak powiada Cz. Miłosz, „Mickiewicza ogarnęła potrzeba wprowadzania zmian historycznych w sposób bezpośredni, zaś poezja nie wydawała się już dostatecznym środkiem, by wygrać z walce z rzeczywistością“. W 1848 r. w całej Europie rozpoczęło się zjawisko zwane Wiosną Ludów, znów odżyła idea odrodzenia Polski i Litwy. Mickiewicz wyruszył do Włoch w celu utworzenia polskich legionów, składających się z ludzi sztuki i inteligencji. Legion miał walczyć po stronie włoskiej przeciwko Austriakom w Lombardii, następnie wspólnie z legionem Garibaldiego bronić Rzymu. Mickiewicz ogłosił zasady legionu, manifest polityczny, „który miał stanowić podstawę przyszłego niezależnego państwa słowiańskiego“. W 1849 r. w Paryżu Adam Mickiewicz założył międzynarodową gazetę socjalistów „La tribune des Peuples“. Wydanie ukazywało się nielegalnie, dlatego też cenzura zlikwidywała je. Ostatecznie jednak europejski ruch rewolucyjny poniósł porażkę, co spowodowało powszechne rozczarowanie i utratę nadziei.

W 1852 r. A. Mickiewicz objął posadę bibliotekarza w Bibliotece Arsenału w Paryżu. W 1855 r. rozpoczęła się wojna krymska, w której Turcja w koalicji z Francją i Anglią walczyła przeciwko Rosji carskiej.  W Konstantynopolu powstały legiony utworzone z rosyjskich jeńców polskiego pochodzenia. 11 września 1855 r. Adam Mickiewicz wyrusza do Konstantynopola, gdzie wspólnie z Armandem Levyʹm tworzył żydowski legion. Tam zachorował na cholerę i 26 listopada 1855 r. zmarł w wieku 57 lat. W 1890 r. zwłoki jego zostały przeniesione do Katedry Wawelskiej i złożone nieopodal Jagiellonów.

ANALIZA MICKIEWICZANY

Przed 60 laty (w 1955 roku) Powiatowej Bibliotece Publicznej w Wilnie zostało nadane imię Adama Mickiewicza.  Nadanie imienia stało się początkiem nowego etapu w dziejach kształtowania bibliotecznych zbiorów – w bibliotece zapoczątkowany został nowy zbiór, tzw. Mickiewiczana, na którą składają się różne wydania utworów A. Mickiewicza, opracowania o poecie, indeksy bibliograficzne.

Wielkość zbioru. W dobie obecnej na Mickiewiczanę składa się 660 tytułów wydawnictw – 1003 jednostki fizyczne. Wydawnictwa nabywano drogą wsparcia, wymiany, część została zakupiona, kilka wydawnictw otrzymano jako egzemplarze obowiązkowe.

Zróżnicowanie językowe zbioru.  Adam Mickiewicz pisał swoje utwory w języku polskim, którego używała szłachta, księża, inteligencija WKL, zaś od pocz. XVII w. stał się on językiem państwowym i urzędowym. Dlatego na Mickiewiczanę składa się najwięcej utworów w języku polskim (495 tytułów, 662 jednostek fizycznych). Tworzą one 66% całego zbioru. Na język litewski utwory A. Mickiewicza zaczęto tłumaczyć dopiero w końcu XIX w. W zbiorze znajduje się 79 tytułów (159 jednostek fizycznych) w języku litewskim). Stanowią one 15,6% całego zbioru.  Na inną znaczną część zbioru składają się wydawnictwa (55 tytułów, 87 jednostek – 8,7%) w języku rosyjskim. Pozostałą część tworzą dzieła tłumaczone na język niemiecki (4 tytuły, 60 jednostek fizycznych – 6% zbioru), francuski (11 tytułów, 12 jednostek fizycznych – 1,2% zbioru), angielski (5 tytułów, 5 jednostek fizycznych – 0,05%) i inne (13 tytułów, 18 jednostek fizycznych – 2% całego zbioru).

Skład tematyczny zbioru. Do Mickiewiczany wchodzą nie tylko oryginalne dzieła A. Mickiewicza, ale również utwory innych autorów, mających związek z twórczością A. Mickiewicza. Zbiór ułożony jest według uniwersalnej klasyfikacji dziesiętnej. Największą część (830 jednostek, 569 tytułów – 83% całego zbioru) stanowi 82-89 Literatura piękna. Inną dużą część (143 jednostki fizyczne, 70 tytułów – 14% zbioru) – 8 Językoznawstwo. Krytyka literacka. 18 jednostek fizycznych, 11 tytułów, 1,8% zbioru – 0 Dział ogólny. Inną część zbioru tworzą 3 Nauki społeczne – 2 jednostki fizyczne, 2 tytuły – 0,2% zbioru, 7 Sztuka. Fotografia. Sport – 8 jednostek fizycznych, 7 tytułów, 0,8% zbioru, 9 Geografia. Biografie. Historia – 2 jednostki fizyczne, 1 tytuł, 0,2% zbioru.

Rodzaje i nośniki przechowywanych dokumentów. Prawie cały zbiór Mickiewiczany (982 jednostki fizyczne – 98% całego zbioru) stanowią książki. Pozostałe 2% – pisma ciągłe (8 jednostek fizycznych), dźwiękowe (6 jednostek fizycznych), poglądowe (3 jednostki fizyczne), nutowe (3 jednostki fizyczne) i elektroniczne (1 jednostka fizyczna). 999 jednostek fizycznych (99,6% zbioru) są przechowywane na analogowych nośnikach, 4 jednostki fizyczne (0,04% zbioru) – to cyfrowe dokumenty dźwiękowe.

0 Dział ogólny, 3 Nauki społeczne i 7 Sztuka. Fotografia – część Mickiewiczany, którą tworzą wydawnictwa o tematyce nieliterackiej. Zgromadzone są tu bibliografie, wydania o historii działałalności filomatów i filaretów, foldery z wystaw, materiały o muzeach A. Mickiewicza, indeksy bibliograficzne. Te wydawnictwa napisane sa w języku litewskim, rosyjskim, polskim, angielskim.

Najstarsze wydanie w tej części zbioru – bibliografia A. Mickiewicza z 1924 r. – Ludwik Stolarzewicz, Bibljografja mickiewiczowska, Wilno: L. Chomiński, 1924, VII, [3], 247, [1] s.

8 Językoznawstwo. Krytyka literacka. Jest to krytyka literacka różnych dzieł A. Mickiewicza. Najstarsze wydania w tej części zbioru:

• Stefan Gebarski, Czcijmy pamięć Juliusza Słowackiego: obrazy z życia wielkiego poety/ Stefan Gębarski. Warszawa: Wydawnictwo Red. „Przyjaciela Dzieci”, 1909.
• W 1922 r. wydane Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego/ Adam Mickiewicz; opracował Stanisław Pigoń. Kraków: Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1922. Wydanie ozdobione ekslibrisem – Libris Coll. Vilnens. Soc. Jesu. – na stronie tytułowej.
• Z ekslibrisem – Libris Coll. Vilnens. Soc. Jesu. – i inne wydawnictwo Trybuna Ludów/ Adam Mickiewicz; wstęp i komentarz Emila Haeckera; [1923]. Kraków: nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1923
• Giaur: ułamki powieści tureckiej/ Jerzy Gordon lord Byron; tłumaczył Adam Mickiewicz; [tekst opracował na podstawie wydania z r. 1838, 1814 Wilhelm Bruchnalski] Warszawa: Instytut Wydawniczy „Bibljoteka Polska”, [1924]. Wstęp do tego utworu napisał Adam Mickiewicz w 1835 r. w Paryżu.

Jie – jums: įvairių rašytojų kūriniai deklamuoti ir skaityti / redagavo Petras Babickas ; iliustravo Petras Rimša. Kaunas: Minjatiūra, 1929 (Kaunas: P. Sokolovskienės ir G. Lano sp. Na karcie tytułowej wydawnictwa wpisana dedykacja nieznanej osoby – Prisiminimui nuo pažįstamų laikų dėl atminties [Lionu]. 1945-III-21, Biržai.

82-89 Literatura piękna. Dział literatury pięknej Mickiewiczany podzielony jest na kilka pomniejszych części. W pierwszej – pełne zbiory wydań dzieł Adama Mickiewicza, 35 egzemplarzy tylko w języku polskim. Tu jest przechowywanych 16 tomów Dzieł wszystkich/ Adam Mickiewicz; zebrane i opracowane staraniem komitetu redakcyjnego.  Warszawa: Skarb Rzeczypospolitej Polskiej, 1933-1936 (Warszawa: Tłocznia Kasy im. Mianowskiego) 16 t.

Inną część stanowią niepełne zbiory pism. Składają się na nią 76 egzemplarzy w języku polskim. W tej części znajduje się także najstarsze wydanie – wydane trzy lata po śmierci A. Mickiewicza (1858 r.) Pisma Adama Mickiewicza/ Adam Mickiewicz. Wyd. nowe, znacznie powiększone. Warszawa: Nakładem S.H. Merzbacha; Poznań: Nakładem S.H. Merzbacha, 1858 ([Warszawa]: w drukarni J. Jaworskiego) 8 t. (4 kn.).    W zbiorze znajdują się też niepełne wydania pism A. Mickiewicza w języku rosyjskim. W 1902 r. wydane Собрание сочинений Адама Мицкевича: в переводе русских писателей: в четырех томах: с биографией и портретом Ад. Мицкевича/ Адам Мицкевич ; под редакцией П.Н. Полевого Изд. 2-е Санкт-Петербург: М.О. Вольф, 1902 4 t.: ilustr. T. 1-2 ir T. 3-4 splot 2 książek.

Poezja Adama Mickiewicza jest przechowywana w zbiorze z podziałem na poszczególne tematy i języki, według różnych utworów.

1. „Ballady i romanse“. Po raz pierwszy zbiorek opublikowany został w 1822 r. Według Cz. Miłosza, ukazanie się tej książki zapoczątkowało erę romantyzmu w Polsce. Utwory A. Mickiewicza były bardzo popularne wśród średnich warstw społecznych, ponieważ tego rodzaju poezja stała się bardziej zrozumiała dla zwykłych ludzi. Rytmika wierszy naśladowała twórczość ludową, utwory zawierały wiele motywów folklorystycznych. Najstarsze wydania „Ballad i romansów“, przechowywane w Mickiewiczanie, są w języku polskim:

• Wydane w 1891 r. Ballady i romanse; Sonety; Sonety krymskie i pomniejsze poezye/ Adam Mickiewicz; [z iliustracyami: E. M. Andriollego, C. Jankowskiego, S. Kaczor-Batowskiego; Juliusza Kossaka; J. Makarewicza; M. Młodnickiej; T. Popieła; I.P. Stachiewicza] Lwów: Nakład Księgarni H. Altenberga, 1891 (Kraków: Druk Wł. L. Anczyca i Społki, pod zarządem Jana Gadowskiego]) 245, [1] s., [10] ilustr. s.: ilustr.
• 1921 r. Ballady i romanse/ Adam Mickiewicz; opracował Zbigniew Zaturski Lwów: Nakładem Spółki wydawniczej „Vita”, [1921] ([Lwów]: drukarnia Knollera i Syna w Przemyślu).

2. „Dziady“.  Według Cz. Miłosza, to „typowe dzieło dramatyczne polskiego romantyzmu“. Fragmenty złączone zgodnie z logiką snu. Akcja „Dziadów“ oparta jest na pogańskich obrzędach zwanych „dziadami“, gdy chłopi WKL gromadzili się w kaplicy, by zwoływać dusze zmarłych i ofiarowywać im pokarm. „Dziady“ nie stanowią jednolitego dzieła. Odzielne części były pisane w różnych okresach, w różnych krajach. Według Cz. Miłosza, „są one oczywistym odbiciem w nowej romantycznej postaci osiemnastowiecznego zjawiska iluminizmu i kanibalizmu“. „Dziady“ po raz pierwszy do repertuaru teatru wprowadził Stanisław Wyspiański. Stały się one „swoistym sakralnym przedstawieniem narodowym, od czasu do czasu obejmowanym zakazem przez cenzurę ze względu na silne oddziaływanie emocjonalne na publiczność“.

W Mickiewiczanie znajduje się 45 egzemplarzy wydań „Dziadów“ w języku polskim. Najstarsze i wyjątkowe:

• 1905 r. [2], 415 s., [4] faks., [1] portr. s.: ilustr., portr.
• Z ekslibrisem – Ex Libris Coll. Vilnens. Soc. Jesu. Dziady wileńskie/ Adam Mickiewicz; opracował Józef Kallenbach, Wyd. 2-ie. Kraków: nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, 1922 (w Krakowie: druk W.L. Anczyca i Spółki), XV, 127, [1] s.

3. „Grażyna“ i „Konrad Wallenrod“. W zbiorze znajdują się 44 egzemplarze w języku polskim. Poemat „Grażyna“ napisany został w 1822 r. podczas krótkiego pobytu A. Mickiewicza w Wilnie, w jego mieszkaniu w zaułku Bernardyńskim, gdzie obecnie znajduje się muzeum A. Mickiewicza. Poemat „Konrad Wallenrod“ wydany został w Petersburgu w 1828 r.

• Najstarsze wydanie z 1890 r. wyd. w Krakowie „Grażyna; Konrad Wallenrod: dwa poematy/ Adama Mickiewicza; z 12-ma illustracyami kompozycyi Juliusza Kossaka“ We Lwowie: nakładem H. Altenberga (druk Wł. L. Anczycz i Społki, pod zarządem Jana Gadowskiego), 1890.

4. „Pan Tadeusz“. 1834 r. „Pan Tadeusz“ wydany w Paryżu. Podług V. Kubiliusa, „Pan Tadeusz“ „prawdziwa encyklopedia świadomości historycznej, bytu, kultury szlachty Wielkiego Księstwa Litewskiego, requiem liryczne dla zanikającej formacji“. Jak powiada Cz. Miłosz, „tworzenie wiejskiego mikrokosmosu było w rzeczy samej pociągającym zajęciem dla uchodźcy w Paryżu, szukającego pocieszenia „we wspomnieniach dni minionych“. Największą część Mickiewiczany tworzą właśnie wydania „Pana Tadeusza“ – 64 egzemplarze, 51 wydawnictw w języku polskim. Wyjątkowe wydania:

• Z 1898 r. obficie ilustrowany Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie/ Adam Mickiewicz; z 12 kartonami i 12 rysunkami specyalnie przygotowanemi dla tej edycyi przez Kazimierza Alchimowicza. Warszawa: Redakcja „Przeglądu Tygodniowego”, 1898 [i.e. 1899] (Warszawa: druk P. Laskauera & W. Babickiego) [2], IV, 295 s., [12] ilustr. s.: ilustr.
• W 1900 r. wydany w Paryżu, język polski. Pan Tadeusz: historya szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem/ Adam Mickiewicz Paris: Skład główny: Księgarnia Polska w Paryźu, [1900] Paris: Imprimerie Centrale Commerciale).
• Pan Tadeusz: historia szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem. Warszawa: Nakład Gebethnera i Wolffa, 1901 (Kraków : druk. W.L. Anczyca i Spólki) 431 p., [1] portr. s. ; 11 cm.
• Wydanie dźwiękowe – Pan Tadeusz, czyli, Ostatni zajazd na Litwie [Nagranie dźwiękowe]: historia szlachecka z roku 1811 i 1812: we dwunastu księgach wierszem: zapis 14-godzinnego spektaklu „Maraton z Panem Tadeuszem”/ Adam Mickiewicz; prowadzenie Renata Gorczyńska i Krzysztof Lipka; [wykonują: recytatorzy], Wiesław Grochowski, solo na rogu. WarszawaWydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne: Polskie Radio Spółka Akcyjna: Polskie Radio BIS, ©1998. 12 płyt w pudełku (72 min. 14 sek., 55 min. 47 sek., 60 min. 42 sek., 60 min. 19 sek., 65 min. 49 sek., 44 min. 39 sek., 44 min. 19 sek., 55 min. 07 sek., 49 min. 12 sek., 69 min. 12 sek., 50 min. 07 sek., 74 min. 02 sek.): [stereo], cyfr. (DDD) + ulotka (36, [4] s., wł. okł.: portr., ilustr.) z koment. Maraton poświęcony 200-letniemu jubileuszowi urodzin Adama Mickiewicza. Wykonanie i koment. po pol.

Inną część zbioru stanowią tłumaczenia utworów A. Mickiewicza na język litewski. W języku litewskim do Mickiewiczany należą 74 egzemplarze.

Najstarsze wydania:

• Vertimai iš Mickevycziaus / [lietuviškai sutaisė] Jr. Jonas [Jonas Žilius] Plymouth. Pa.: Spaustuvėj „S.L.A.”, 1899-[1900] 2 t.
• Iš Adomo Mickevičiaus raštų/ Adomas Mickevičius; mokykloms parinko M. Biržiška. Vilnius: Lietuvos mokslo draugija, 1919 (Vilnius: „Žaibo” spaustuvė).
• Iš Adomo Mickevičiaus raštų/ vertimus mokykloms parinko ir patvarkė M. Biržiška. 2-as paveiksl. leid. Kaunas: „Vairo” b-vė, 1927 (Š. Neimano sp.)
• Lietuviškas šiupinys, iš svetimų skanskonių brolių-lietuvių naudai pataisytas.Kn. 2. Konradas Valenrodas, antrą kartą atspauzdintas, šiek – tiek pertaisytas ir užbaigtas./ Martyno Kuktis spaustuvė, Vilnius, 1910.
• Krymo sonetai, lietuvių ir lenkų kalbom./ Vertė ir išaiškino M. Gustaitis. Juozapo Zavadskio spaustuvė Vilniuje. 1909. Su įrašu Gražutei – Mylinti mama. M. Šlapelienė.  Knyga skirta J. S. D-rui Jonui Basanavičiui, „Aušros” ir „Lietuvių mokslo draugijos” įsteigėjui šitą veikalėlį skiria M G.
• 1924 m. Jaunimo biblioteka. Spausdinta Otto r. Mauderodės spaustuvėje Tilžėje. Adomas Mickevičius. Ponas Tadas arba paskutinis užpuolimas Lietuvoje. I tomas, vertė A. Valaitis. „švyturio” bendrovės leidinys, Kaunas.

Vėlinės: [dramatinės poemos 3-ioji dalis]/ parašė A. Mickevičius; vertė Varpas Tilžėje: išleido kuopelė Vinco Kudirkos atminčiai, 1900 (Tilžėje: spausdinta pas J. Schoenkę). Su įrašu pasveikinimui dienos 24 gruodžio 1898 m.

W Mickiewiczanie przechowywane są tłumaczenia utworów A. Mickiewicza także na inne języki.

• Język francuski – Konrad Wallenrod/ poème polonais d’Adam Mickiewicz; traduit en vers français par Venceslas Gasztowtt Paris: Calmann Lévy, 1889 XI, 104 s.
• Język duński – Pan Tadeusz, eller Den sidste adelsfejde i Litwa/ Adam Mickiewicz; paa dansk ved Valdemar Rørdam København: Det Danske Selskab, 1958 349, [2] s.: ilustr. Z dedykacją – Mickevičiaus bibliotekai nuo danų kultūros instituto.

Język esperanto – Sinjoro Tadeo (aŭ la lasta armita posedopreno en Litvo): [nobelara historio de la jaroj 1811 kaj 1812 en dekdu libroj verse]/ Adam Mickiewicz; esperanta traduko de Antoni Grabowski; [ilustraĵoj: David D’Angers, C. K. Norwid, E. M. Andriolli] 2-a eld. Varsovio: Polonia, 1955 333, [1] s., [10] ilustr. s.: ilustr., portr.

W Mickiewiczanie przechowywane są także szkice, eseje, rozmowy A. Mickiewicza – Księgi pielgrzymstwa polskiego / Adam Mickiewicz Warszawa: [s.n.], 1906 60 s. Listy A. Mickiewicza, jego zbiorki. Znajdują się tu również opracowania krytyczne utworów Mickiewicza powstałe w międzywojniu:

• Augustaitis, Pranas. Lietuvybės elementai lenkų romantizme: leidinys lietuvių kalba Vilnius: „Vilniečio” leidinys, 1921.
• Zobarskas, Stepas. Narsioji kunigaikštienė: Ad. Mickevičiaus „Gražinos” poemos metmenys; Ad. Mickevičiaus kūrybos apibūdinimas ir jo parinktieji poezijos vertimai. Kaunas: „Pažangos” b-vė, 1931 (Kaunas: „Šviesos” sp. 63, [1] s.
• Janulaitis, Augustinas. Adomas Mickevyčia (1798-1855): jo gyvenimas, raštai ir darbai/ aprašė A.J. Daubaras, Plymouth (Pa): Spauda ir kaštai „Vienybės Lietuvninkų”, 1902.

WNIOSKI

1. Mickiewiczanę w zbiorach Powiatowej Biblioteki Publicznej im. Adama Mickiewicza w Wilnie gromadzono od 1955 r. 83% zbioru stanowią utwory A. Mickiewicza i ich przekłady. 98% wszystkich nośników to książki.
2. Najstarsze wydawnictwo z tych zbiorów pochodzi z 1858 r. Pisma Adama Mickiewicza/ Adam Mickiewicz. Wyd. nowe, znacznie powiększone. Warszawa: Nakładem S.H. Merzbacha; Poznań: Nakładem S.H. Merzbacha, 1858 ([Warszawa]: w drukarni J. Jaworskiego) 8 t. (4 ks.).
3. W zbiorze znajduje się sporo wydawnictw posiadających określoną liczbę tych samych egzemplarzy, które mogłyby być wykorzystywane do wymiany w celu odnowienia zbioru. Dla podniesienia wartości historycznej Mickiewiczany warto by było uzupełnić ją wydawnictwami z XIX w. oraz pierwszymi wydaniami utworów Adama Mickiewicza. Wartość naukową podniosłyby wydawnictwa naukowe – opracowania krytyczno-literackie dotyczące twórczości A. Mickiewicza, XIX-wieczne studia historyczne. Zasoby zbioru można by było powiększać drogą wzmożonego zainteresowania gromadzeniem dokumentów elektronicznych.
4. Mickiewiczana jest szczególnie przydatna dla historyków, filologów, badaczy literatury XIX w. Zgromadzone w zbiorze wydawnictwa mogą służyć popularyzacji wiedzy o twórczości A. Mickiewicza w społeczeństwie.

LITERATURA

1. Adomas Mickevičius ir Lietuva. Vilnius, 1998, p. 48. ISBN 9986-861-85-3
2. JASTRŪNAS, Mečislovas. Adomas Mickevičius. Poeto laikas ir asmenybė. Vilnius, 1994, p. 511. ISBN 9986-408-21-0
3. KUBILIUS, Vytautas. Adomas Mickevičius. Poetas ir Lietuva. Vilnius, 1998. 66 [5] p. ISBN 9986-39-082-6.
4. LUKASIEWICZ, Jacek. Mickevičius. Vilnius, 1998. 248 p. ISBN 9986-861-71-3.
5. MILOSZ, Czeslaw. Lenkų literatūros istorija. Vilnius, 1996, p. 529. ISBN 9986-403-72-3.
6. Romantizmas Vakarų literatūroje. Vilnius, 2000, 312 p. ISBN 9986-19-391-5.

Parengė tyrėja Edita Sėdaitytė